Co nowego?

Niniejszy tekst rozpoczyna serię niewielkich artykułów tłumaczących i analizujących powiązania rodzinne Salamonów z innymi rodami. Prezentowane tutaj treści stanowią niewielki fragment badań poświęconych koligacjom rodzinnym ostatnich władców zamku niedzickiego.

Ród Bethlenów jest jednym z najstarszych i najbardziej zasłużonych w historii Węgier[1]. Według węgierskich leksykonów opisujących dawne rody, Bethlen miał wspólne pochodzenie z rodem Apaffy. Według legendarium rodzinnego ich protoplastą był francuski hrabia, Vilmos (Wilhelm) z Cornes. W 1. połowie XI wieku poślubił on Saroltę, prawdopodobnie wnuczkę wielkiego księcia Węgrów – Gézy (ojca króla św. Stefana). Po nim w drzewie genealogicznym można odnaleźć jego syna Marharda oraz wnuka Lőrinca. Jednym z synów Lőrinca był Bethlen. Ten doczekał się kilku męskich potomków, m.in. Olivéra i Pétera. Od tego ostatniego rozpoczęła się linia Iktári Bethlen. Po Olivérze pojawiło się dwóch Jánosów – ojciec i syn. Od Jánosa juniora pochodzi natomiast czterech synów, przy czym dwaj z nich – György i Péter– zmarli młodo. Pozostali stworzyli główne gałęzie rodu. Jakab I (ok.1282-1329) dał początek linii bethleni Bethlen, a jego brat Miklós – Apaffym. Szczególną rolę w historii odegrali Gábor Bethlen (1580-1629) i István Bethlen (1582-1648) będący książętami Siedmiogrodu, obydwaj z linii Iktári. Ta linia wymarła w roku 1866. Druga gałąź, bethleni Bethlen, z której pochodziła Ilona, ostatnia pani zamku niedzickiego, przetrwała do XX wieku. Sama Ilona stanowiła dokładnie 20 pokolenie od Jakuba I, a 27 od Vilmosa de Cornes[2]. Jedyna siostra Ilony, Margit Bethlen, poślubiła dalekiego krewnego, Istvána Bethlena (1874-1946), który pełnił urząd premiera Węgier w latach 1921-1931. Jego poprzednikiem na tym stanowisku był Pál Teleki, który gościł u Ilony Salamon na zamku niedzickim w latach 30 XX wieku. Interesujące jest to, że tych dwóch następujących po sobie premierów łączyły podwójne więzy rodzinne: matką Istvána Bethlena była hrabina Ilona z Telekich (1849-1914), a ich żony były kuzynkami[3]. Nazwisko rodu etymologicznie pochodzi zatem od imienia prawnuka Wilhelma z Cornes, Bethlena - (żyjącego bagatela 800 lat temu) w 24 pokoleniu od Ilony. Obowiązek utrzymania posiadłości niedzickiej po zgonie jej męża - Gézy Salamona - w 1920 roku spoczął właśnie na niej.

Ilona (Bethlen) Salamon, mal. I.Rapf - Sławikowska, 1984

Margit Bethlen, siostra Ilony, mal. P.Laszló, 1927

Ilona Salamon zasłużyła się szczególnie w kontaktach z polskimi żołnierzami przed i w czasie II wojny światowej. Według wspomnień Anny Drohojowskiej, w roku 1938 w trakcie manewrów prowadzonych przez stacjonujący nieopodal Niedzicy, w Dębnie Podhalańskim 5 Pułk Strzelców Konnych nawiązała ona relacje z kilkoma oficerami. Niektórzy z nich, jak choćby por. Zbigniew Konopka, zapoznali się z pannami Salamon – Margit i Évą. Do tego stopnia się zaprzyjaźniono, że wspólnie organizowano dancingi czy przejażdżki konne. Znajomość ta zakończyła się wraz z końcem ćwiczeń bojowych 5 Pułku. Drohojowska wspomina także, że nadmieniony por. Konopka napisał do Margit Salamon list z obozu jenieckiego, w którym prosił o żywność. W odpowiedzi zgromadzono kilkadziesiąt kilogramów pożywienia, które podzielono na pakunki 250-gramowe. Dzieleniem racji zajęła się Maria Drohojowska. Następnie paczki te wysłano z oddziału Czerwonego Krzyża działającego w Nowym Targu. Samym Drohojowskim oraz mieszkańcom Czorsztyna Ilona pomagała organizować i dostarczać żywność. Przyjaźń z rodziną Drohojowskich podtrzymywana jeszcze przed wojną była okazywana także w jej trakcie. Porozumiewano się w języku francuskim, który od ich młodych lat pozwolił scementować znajomość. Ale nie tylko żołnierze gościli na zamku niedzickim za czasów hrabiny Ilony Salamon. To miejsce odwiedzali również inni, m.in. matka Ilony, Lívia (Mocsonyi de Foen), która pomagała córce opiekować się dziećmi. Niestety posiadłość należąca do Lívii, zlokalizowana na rogu ulic Váci i Régi Posta w Budapeszcie, nie przetrwała końca II wojny światowej. Zachował się natomiast dawny kasztel Andrása Bethlena (ur. 26 VII 1847 w Kolozsvár, zm. w Bethlen 25 VIII 1898), jej męża, w Beclean (Rumunia), gdzie Lívia mogła mieszkać latem (obecnie znajduje się tam Szkoła Rolnicza).

Dagerotyp Andrasa Bethlena, zbiory prywatne M. Teleki

Po II wojnie światowej Ilona Salamon zamieszkiwała wraz z synem Istvánem w miejscowości Tállya (Komitat Borsod-Abaúj-Zemplén), gdzie utrzymywała się z uprawy winnic. Nie była to jednak sielanka na prowincji w otoczeniu pięknych krajobrazów. Tego typu życie stanowiło rodzaj „zsyłki” dla dawnych arystokratów. „Braterska” równość wprowadzana przez rządy komunistyczne nie oszczędzała wówczas nikogo, kto pozostał we własnej ojczyźnie. Utrata majątku w Polsce i na Węgrzech oraz mnogość osobistych dramatów mocno doświadczyły Ilonę Salamon, odciskając trwały ślad na jej zdrowiu. Skrajna depresja spowodowana tragiczną śmiercią najmłodszej córki Évy (i jej męża) dopełniły słabości natury fizycznej. Zmarła w roku 1964 w Budapeszcie. Dzięki staraniom syna, Gézy, jej prochy spoczęły obok prochów męża w grobowcu rodzinnym w Niedzicy-Zamku.

 O tej i innych historiach oraz związkach rodowych Salamonów będzie można dowiedzieć się z książki zatytułowanej „Alapi Salamon család. Koligacje rodzinne ostatnich panów zamku Dunajec w Niedzicy” autorstwa Jacka Góreckiego.

[1]Bethlen jest również nazwą miejscowości obecnie leżącej w Rumunii (rum. Beclean) będącej gniazdem rodowym.

[2] B. Kempelen, Magyar főrangú családok, Budapeszt 1931, s. 48-51.

[3] B. Ablonczy, op.cit., s. 39; Rys. 1. Drzewo genealogiczne potomków Györgya Mocsonyi’ego i Ilony Somogyi.